27/03/1821: ΚΗΡΥΞΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ Α. ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΘΑΝΑΣΙΟ ΔΙΑΚΟ

Αθανάσιος Διάκος(1788-1821). Εκ των πρωτεργατών της έναρξης της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 στην Στερεά Ελλάδα(Ρούμελη, σαν σήμερα 27/03). Μαρτύρησε γιατί έμεινε Έλληνας ως το τέλος… Γεννήθηκε ή στην Αρτότινα Φωκίδας ή στην Άνω Μουσουνίτσα Φωκίδας. Το πραγματικό του όνομα ήταν Αθανάσιος Γραμματικός ή Μασσαβέτας. Το επώνυμο «Διάκος» το έλαβε αυτός ο εγγονός κλέφτη, καθότι από τα 12 του είχε έφεση στην θρησκεία. Η μητέρα του, τον έστειλε λοιπόν για εκπαίδευση στην Ι.Μ. του Αγ. Ιωάννου του Προδρόμου ..

στην Αρτότινα. Έγινε μοναχός στα 17 του και, λόγω της αφοσίωσής του στον Θεό, γρήγορα έγινε διάκος. Η λαϊκή παράδοση αναφέρει ότι, όταν ο Αθανάσιος Διάκος ήταν μοναχός, ένας Τούρκος ήρθε στο μοναστήρι και εντυπωσιάστηκε από την εμφάνισή του. Του είπε λόγια προσβλητικά, τόσο πολύ, που τον σκότωσε. Έτσι, αναγκάστηκε να βρει καταφύγιο στα βουνά και να γίνει κλέφτης. Κατά μια άλλη εκδοχή, σ’ έναν γάμο στην Αρτότινα, όπου έριχναν μπαλοθιές(σύνηθες), πήρε μέρος σ’ αυτές και ο Διάκος. Μια αδέσποτη σφαίρα, σκότωσε τον γιο της Κοντογιάννενας, γυναίκας από μεγάλο σόι της Κοστάριτσας(κοντινό στην Αρτότινα). Ο φόνος χρεώθηκε από όλους, χριστιανούς και μουσουλμάνους, παρευρισκόμενους στον γάμο, στον Διάκο, αν και δεν ήταν βέβαιο ότι έκανε, άθελά του βέβαια, τον φόνο. Αναγκάστηκε λοιπόν να κρυφτεί στα βουνά, γιατί τον κυνηγούσαν τούρκικα αποσπάσματα. Τον Δεκαπενταύγουστο, κατέβηκε στο χωριό, για το πανηγύρι της Παναγίας. Εκεί, οι Τούρκοι που, σημειωτέον, παραμόνευαν, τον συνέλαβαν μαζί με κάποιον, επίσης καταζητούμενο Καφέτζο, και τους οδήγησαν στον Φεράτ-εφέντη, διοικητή του Λιδορικίου. που τους φυλάκισε. Ο Διάκος και ο Καφέτζος απέδρασαν και έφυγαν για τα βουνά. Έφτασαν στο λημέρι του κλέφτη Τσαμ Καλόγερου. Αρχικά, κλέφτης στις διαταγές διαφόρων καπεταναίων της Ρούμελης, διακρίθηκε σε πολλές συγκρούσεις με τους Τούρκους. Ο Τσαμ Καλόγερος, σε μια, θα έπεφτε στα χέρια των Τούρκων, αν, πληγωμένος σε μια από τις μάχες, δεν τον υπερασπιζόταν ο Διάκος. Με το σπαθί στο χέρι, τον μετέφερε ως την Γραμμένη Οξυά, ψηλή ράχη, 2 ώρες από την Αρτότινα. Εκεί, έφτασαν οι άλλοι κλέφτες και ο Τσαμ Καλόγερος, τους είπε: «Αν πεθάνω, αυτός πρέπει να γίνει καπετάνιος σας». Οι κλέφτες αυτοί, χωρίστηκαν σε μπουλούκια, κατατρεγμένοι από τους Τούρκους. Ένα μπουλούκι έγινε από τον Διάκο, τον Γούλα και τον Σκαλτσοδήμο. Εκείνο τον καιρό, έμαθε ο Διάκος ότι πέθαναν ο πατέρας του κι ένας από τους αδερφούς του, ο Απόστολος. Είχε 2 αδερφούς, τον Απόστολο και τον Κωνσταντίνο, που τον έλεγαν και Μασσαβέτακαι 2 αδερφές, την Καλομοίρα και την Σοφία. Ο πατέρας του με τον Απόστολο και τον Κωνσταντίνο, είχαν προτιμήσει την τσοπάνικη ζωή και τότε ήταν με τα κοπάδια τους στα χειμαδιά. Ένα τούρκικο απόσπασμα που έφτασε στην καλύβα τους, συνέλαβε πατέρα και γιό, επειδή βοήθησαν και πρόσφεραν φαγητό σε κλέφτες και τους πήγαν δεμένους στον Πατρατσίκι(Υπάτη). Ο Κωνσταντίνος δεν βρισκόταν εκεί και έτσι γλύτωσε. Οι άλλοι 2 όμως βρήκαν τον θάνατο στη φυλακή την ίδια νύχτα. Μόλις πληροφορήθηκε το γεγονός ο Διάκος, ορκίστηκε εκδίκηση. Τουρκικό απόσπασμα δεν προλάβαινε να ξεμυτίσει και το αποδεκάτισε με τα παλικάρια του. Από τότε άρχισαν να αναζητούν και το αρματολίκι της περιοχής. Έτσι μια μέρα, οι κλέφτες, ορμώντας στα Μπαΐρια(θέση κοντά στην Αρτοτίνα), απήγαγαν την Κρουστάλλω, κόρη του Μπαμπαλή, κοτζαμπάση της Δωρίδας. Οι κλέφτες την πήγαν στην Καρυά, στο λημέρι τους. Ζήτησαν από τον Μπαμπαλή, αν θέλει το κορίτσι του, να πάει στο Λιδορίκι και να ενεργήσει, ώστε να τους δώσουν οι Τούρκοι το αρματολίκι. Το πέτυχαν. Εκείνη την περίοδο ο Αλή πασάς των Ιωαννίνων, έκανε σχέδια εναντίον του Σουλτάνου και κάλεσε στην έδρα του όλους τους καπετάνιους, Αρβανίτες και Χριστιανούς. Ανάμεσα τους και τον Σκαλτσοδήμο(σαν αντιπρόσωπο των αρματολών του Λιδορικίου). Εκείνος όμως έστειλε τον Διάκο στη θέση του. Ο Αθανάσιος Διάκος υπήρξε αρματολός για 2 χρόνια(1814-6) στο στρατό του Αλή πασά τον ίδιο καιρό με τον Οδυσσέα Ανδρούτσο. Όταν ο Ανδρούτσος έγινε καπετάνιος μιας μονάδας αρματολών στη Λιβαδειά, ο Διάκος ήταν για ένα χρόνο πρωτοπαλίκαρο του. Λίγο πριν στην Επανάσταση του 1821, ο Διάκος είχε φτιάξει τη δική του ομάδα κλεφτών και όπως πολλοί άλλοι καπετάνιοι κλεφτών και αρματολών γίνεται μέλος της Φιλικής Εταιρίας. Μυήθηκε σ’ αυτήν, το 1818 και έγινε οπλαρχηγός το 1820 στην Λειβαδιά. Τον Απρίλιο του 1821, σε συνεργασία με άλλους Φιλικούς, κατέλαβε το φρούριο της Λειβαδιάς και, χρησιμοποιώντας το σαν ορμητήριο, έδωσε πολλές νικηφόρες μάχες. Ο Διάκος κι ένας ντόπιος καπετάνιος και φίλος, ο Βασίλης Μπούσγος, οδήγησαν ένα απόσπασμα μαχητών στη Λιβαδειά με σκοπό την κατάληψη της. Στις 01/04/1821, μετά από 3 ημέρες άγριας μάχης από σπίτι σε σπίτι, το κάψιμο του σπιτιού του Μιρ Αγά(και του χαρεμιού) και την κατάληψη του κάστρου, η πόλη έπεσε στους Έλληνες. Η Λιβαδειά, ελεύθερη πλέον, σήκωσε την ελληνική σημαία στις 04/04, στο κάστρο και την θέση Ώρα. Ο Χουρσίτ πασάς, εντεταλμένος από τον Σουλτάνο, έστειλε 2 από τους ικανότερους διοικητές του απ’ τη Θεσσαλία, τον Ομέρ Βρυώνη και τον Κιοσέ Μεχμέτ, επικεφαλής 8.000 πεζών και 900 ιππέων Τούρκων με διαταγή να καταστείλουν την επανάσταση στη Ρούμελη και μετά να προχωρήσουν στην Πελοπόννησο και να σταματήσουν την πολιορκία της Τριπολιτσάς. Ο Χουρσίτ στηριζόταν στις ικανότητες του Ομέρ Βρυώνη. Ο Βρυώνης, αλβανικής καταγωγής και πασάς του Βερατίου, ήταν ικανότατος στρατηγός και γνώριζε πολύ καλά τα εδάφη και τους Έλληνες οπλαρχηγούς, τους περισσότερους εκ των οποίων είχε γνωρίσει στην αυλή του Αλή πασά. Μαζί τους ήταν και οι Αρβανίτες αρχηγοί Τελεχά-βέης, Χασάν Τομαρίτσας, και Μεχμέτ Τσαπάρας. Ο Διάκος και το απόσπασμά του, που ενισχύθηκαν από τους μαχητές Πανουργιά και Δυοβουνιώτη, αποφάσισαν να αποκόψουν την τούρκικη προέλαση στη Ρούμελη με την λήψη αμυντικών θέσεων κοντά στις Θερμοπύλες. Η ελληνική δύναμη 1.500 ανδρών χωρίστηκε σε 3 τμήματα: ο Δυοβουνιώτης θα υπερασπιζόταν τη γέφυρα του Γοργοποτάμου, ο Πανουργιάς τα ύψη της Χαλκωμάτας, και ο Διάκος τη γέφυρα της Αλαμάνας. Στρατοπεδεύοντας στο Λιανοκλάδι, κοντά στη Λαμία, οι Τούρκοι διαίρεσαν γρήγορα τη δύναμή τους. Η κύρια τούρκικη δύναμη επιτέθηκε στο Διάκο. Η άλλη επιτέθηκε στο Δυοβουνιώτη, του οποίου το απόσπασμα γρήγορα οδηγήθηκε σε οπισθοχώρηση, και η υπόλοιπη στον Πανουργιά, οι άντρες του οποίου υποχώρησαν όταν πληγώθηκε σοβαρά, ενώ βρήκσν ηρωικό θάνατο, μεταξύ των άλλων ανδρών, και ο επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας με τον αδερφό του Παπαγιάννη. Έχοντας η πλειοψηφία των Ελλήνων υποχωρήσει, οι Τούρκοι συγκέντρωσαν την επιθετική τους ισχύ ενάντια στη θέση του Διάκου στη γέφυρα της Αλαμάνας. Βλέποντας ότι ήταν θέμα χρόνου προτού κατακλυστούν απ’ τον εχθρό, ο Μπούσγος, που πολεμούσε παράλληλα με τον Διάκο, του πρότεινε να υποχωρήσουν. Ο Διάκος επέλεξε να μείνει και να παλέψει μαζί με 48 συμπολεμιστές του σε μία απελπισμένη μάχη σώμα με σώμα(σαν τον αρχαίο Λεωνίδα), λίγες ώρες πριν συντριβούν. Κατέλαβε την γέφυρα της Αλαμάνας και έδωσε μάχη σκληρή με τον στρατό του Ομέρ Βρυώνη(22/04/1821). Συνελήφθη και, αφού μεταφέρθηκε στην Λαμία, μαρτύρησε στα χέρια των Τούρκων. Πριν το μαρτύριό του, και ενώ αιμορραγεί, οι Οθωμανοί του προτείνουν να συνεργαστεί μαζί τους. Ο Διάκος, υπερήφανα αρνείται και λέει «Εγώ Γραικός(= Έλληνας) γεννήθηκα, Γραικός και θα πεθάνω»(σχόλιο: δεν διαπραγματεύθηκε όπως οι σημερινοί «κυβερνήτες» ο Θανάσης!). Ο, ελληνικής καταγωγής, Ομέρ Βρυώνης δεν ήθελε να τον σκοτώσει, γιατί τον γνώριζε από την Αυλή του Αλή Πασά και εκτιμούσε τις δυνατότητές του. Όμως ο Χαλήλμπεης, σημαίνων Τούρκος της Λαμίας, ο οποίος έπεισε τον ανώτερο του Ομέρ Βρυώνη, Κιοσέ Μεχμέτ, ήθελε ο Διάκος να τιμωρηθεί παραδειγματικά, επειδή είχε σκοτώσει πολλούς Τούρκους. Η ποινή που του επιβλήθηκε ήταν ανασκολοπισμός(παλούκωμα ή σούβλισμα, όπως έμεινε στην εθνική μνήμη το μαρτύριο του Αθανασίου Διάκου). Πριν ξεψυχήσει ο Διάκος, λέγεται, ότι ψέλλισε ένα τετράστιχο:
Για ιδές καιρό που διάλεξε
ο χάρος να με πάρει
τώρα π’ ανθίζουν τα κλαδιά
και βγάζει η γης χορτάρι
Οι Οθωμανοί πέρασαν από την Αλαμάνα, όπως οι Πέρσες από τις Θερμοπύλες, αλλά στην συνέχεια εγκλωβίστηκαν, από τον άλλο ήρωα της Επανάστασης, Οδυσσέα Ανδρούτσο. Έτσι, δόθηκε ο απαραίτητος χρόνος για το στερέωμα του Αγώνα. Ο μαρτυρικός θάνατος του Αθανασίου Διάκου συγκλόνισε και εμψύχωσε τους αγωνιστές. Η ζωή και η μαρτυρική του θυσία για την πατρίδα υμνήθηκαν από την λαϊκή μούσα… Το ανεξάρτητο κράτος του απέδωσε τιμητικά τον βαθμό του Στρατηγού.