Πώς να προστατέψετε την περιουσία σας στην κρίση

Οι εξελίξεις στην Κύπρο δείχνουν πως δεν υπάρχει απόλυτα ασφαλές καταφύγιο. Ποιες εναλλακτικές υπάρχουν, ανάλογα με το παγκόσμιο οικονομικό τοπίο
Του Κώστα Στούπα


Οι τελευταίες εξελίξεις στην Κύπρο, με το «κούρεμα» των καταθέσεων, ενισχύουν την εκτίμηση πως όλο και περισσότερα απίθανα ενδεχόμενα γίνονται πλέον πιθανά.
Στην Ελλάδα τα τελευταία τρία χρόνια της χρεοκοπίας έχουν καταρρεύσει αρκετοί «μύθοι» σε σχέση με την ασφάλεια που προσφέρουν οι διάφορες εκδοχές κατοχής περιουσιακών στοιχείων στους κατόχους τους.
Όπως συμβαίνει πάντα στην αρχή της κρίσης χρεοκοπίας, απώλειες υπέστησαν οι κάτοχοι μετοχών. Το Ελληνικό Χρηματιστήριο ήταν το πρώτο που ξεκίνησε τη χαμηλή πτήση, από τις 2.900 μονάδες το 2009 προς τις 470 το 2012.
Μετά ακολούθησαν τα «κουρέματα» των ομολόγων, για να πληρώσουν το «μάρμαρο» και οι ομολογιούχοι. Έπειτα ήρθε η σειρά των ακινήτων, που συνιστούν τον «ιερό βράχο» του ελληνικού περιουσιολογίου, να δουν την αγορά να νεκρώνει, τους φόρους να αυξάνονται και τις τιμές να χαμηλώνουν.
Οι καταθέτες, από νωρίς, φοβούμενοι την έξοδο από το ευρώ, κυρίως, και την επιστροφή σε μια διαδοχικά υποτιμούμενη δραχμή, προσπάθησαν να διασώσουν τις καταθέσεις, φυγαδεύοντάς τες σε ασφαλή καταφύγια ή θάβοντας πολύτιμα ευρώ σε μετρητά στους κήπους τους.
Οι εξελίξεις στην Κύπρο δείχνουν πως τίποτα δεν είναι απολύτως ασφαλές. Το πλήγμα στον φορολογικό παράδεισο της Κύπρου δείχνει πως κανένας φορολογικός παράδεισος δεν είναι ασφαλής, ούτε εντός της Ευρωζώνης ούτε εκτός, αφού και άλλες κρατικές οντότητες, όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα κ.λπ., υπόκεινται σε απώλειες εσόδων από αυτές τις περιοχές.
Επιπλέον, η κρίση στην Ευρωζώνη και πολλοί από τους ατυχείς χειρισμούς που τη συνοδεύουν αρχίζει να βάζει σε κίνδυνο το ίδιο το ευρώ. Τι θα συμβεί αν η Ιταλία αποφασίσει να αποχωρήσει από το νόμισμα ή αν αποφασίσει να αποχωρήσει η Γερμανία;
Έχει ενδιαφέρον, λοιπόν, να εξετάσουμε μερικά από τα σενάρια που είναι λιγότερο ή περισσότερο πιθανά και τι περίπου σημαίνει καθένα από αυτά, π.χ., για καταθέσεις, ακίνητα, μετοχές, ομόλογα, χρυσό κ.λπ. σε περίπτωση διάλυσης του ευρώ, πολέμου, εθνικοποιήσεων, πληθωρισμού-αντιπληθωρισμού…
Στην Ιταλία αυξάνεται το ποσοστό όσων επιθυμούν την έξοδο από το ευρώ. Το ίδιο δείχνουν οι δημοσκοπήσεις και στην Ελλάδα, αλλά εσχάτως και στη Γερμανία. Η έξοδος μιας χώρας δεν προβλέπεται και δεν υπάρχει ομαλός τρόπος για να γίνει. Αν η Ιταλία αποφασίσει να αποχωρήσει από το ευρώ, όλο το οικοδόμημα θα δεχτεί κραδασμούς. Όσο υπάρχει το ευρώ, το πιθανότερο είναι οι Ιταλοί να προσπαθούν να κρύψουν μετρητά ή να μεταφέρουν καταθέσεις σε ασφαλή καταφύγια ή στις ίδιες τις τράπεζες της Γερμανίας. Ένα νέο νόμισμα θα πιεστεί μέχρι να εμπεδώσει εμπιστοσύνη.
Αν συνασπιστούν όλοι εναντίον της Γερμανίας και αποφασίσει να επιστρέψει η ίδια στο μάρκο, πάλι οι κραδασμοί θα είναι ισχυροί. Το ευρώ χωρίς τη Γερμανία θα υποτιμηθεί, ενώ το μάρκο θα ανατιμηθεί, πλήττοντας την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας και τις εξαγωγές της.
Το δολάριο θα ενισχυθεί σε πρώτη φάση, αλλά στη συνέχεια η «νόσος» της απώλειας εμπιστοσύνης του δεύτερου αποθεματικού νομίσματος ενδέχεται να πλήξει και το πρώτο.

Μετοχές

Οι μετοχές θα πληγούν πρώτες από τους κραδασμούς, αλλά θα είναι και οι πρώτες που θα ανακάμψουν. Οι μετοχές, επί της ουσίας, αντιπροσωπεύουν εργοστάσια, μηχανήματα και εν γένει know-how. Μπορεί να πέσουν πολύ, αλλά, όταν η κρίση θα πλησιάζει στο τέλος, θα ανακάμψουν, αρκεί να μην έχουν χρεοκοπήσει οι επιχειρήσεις. Σε αντίθεση με το χρήμα, που αντιπροσωπεύει νεκρή εργασία, οι μετοχές αντιπροσωπεύουν ζωντανούς «οργανισμούς» και, ως εκ τούτου, πάντα μπορεί να αναρρώσουν και να γίνουν ξανά αποδοτικές.

Για να καταλάβει κάποιος πόσο γρήγορα προεξοφλούν οι μετοχές το τέλος δυσμενών καταστάσεων, αρκεί να υπολογίσει πως ο Dow Jones κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου είδε τα χαμηλά το 1942 λίγο μετά την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ και δύο χρόνια περίπου πριν από την παράδοση των δυνάμεων του Άξονα.
Καταθέσεις
Οι καταθέσεις είναι ασφαλείς σε περιόδους ηρεμίας και ευημερίας. Σε περιόδους υψηλού πληθωρισμού, με επιτόκια χαμηλότερα του τιμαρίθμου, η αξία των καταθέσεων διαβρώνεται. Συμφέρει κάποιος να ξοδεύει τα χρήματα νωρίς παρά να τα αποταμιεύει.
Οι καταθέτες δεν πρέπει να νιώθουν ασφαλείς στην περίπτωση κατάρρευσης της Ευρωζώνης. Οι εθνικές τράπεζες είναι εκτεθειμένες στα χρέη άλλων κρατών και οι αναταράξεις μπορεί να τις πλήξουν, πλήττοντας και τους πελάτες. Αν υπάρξει μαζική φυγή, ενδέχεται να υπάρξουν περιορισμοί στις αναλήψεις και στις μεταφορές στο εξωτερικό. Η απώλεια εμπιστοσύνης προς ένα σημαντικό διεθνές αποθεματικό νόμισμα ενδέχεται να μεταδοθεί στη συνέχεια και στα άλλα νομίσματα και να πληγούν και οι καταθέσεις σε ξένο συνάλλαγμα.
Οι καταθέσεις κινδυνεύουν, επίσης, από καταστάσεις πολεμικών συρράξεων, καθώς οι κυβερνήσεις επιτάσσουν ό,τι θεωρούν αναγκαίο για την επιβίωση της χώρας. Συνήθως σε συνθήκες πολέμου επικρατεί υψηλός πληθωρισμός.
Μετρητά στο μπαούλο
Αν όλες οι κυβερνήσεις αποφασίσουν με ένα συναινετικό διαζύγιο να επιστρέψουν στα εθνικά νομίσματα, τα κρυμμένα ευρώ θα έχουν αξία αναμνηστική. Το «μπαούλο» δεν πληρώνει τόκο και, έτσι, τα χρήματα είναι «νεκρά». Επίσης, κινδυνεύουν από την πτώση της αξίας του νομίσματος. Στο παρελθόν, ιδίως σε εποχές υψηλού πληθωρισμού, οι κυβερνήσεις καταργούσαν το παλιό νόμισμα και εκτύπωναν καινούργιο. Σε περιπτώσεις όπως αυτή, τα παλιά χαρτονομίσματα είναι άχρηστα.
Χρυσός
Σε μια διεθνή νομισματική κρίση με απώλεια της εμπιστοσύνης προς τις κεντρικές τράπεζες και τα νομίσματα που εγγυώνται, η ζήτηση για χρυσό ανεβάζει την τιμή του. Αν η κρίση του ευρώ γενικευτεί, πρώτα είναι πιθανό να ενισχυθεί το δολάριο και μετά ο χρυσός. Σε περιόδους έλλειψης εμπιστοσύνης στα νομίσματα, ο χρυσός χρησιμοποιείται ως μέσο αποθήκευσης πλούτου αλλά και συναλλαγών. Στην Ελλάδα μετά τον πόλεμο τα ακίνητα πωλούνταν μόνο έναντι χρυσών λιρών μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ΄60.
Ο χρυσός χρησιμοποιείται, επίσης, ως μέσο άμυνας απέναντι στον πληθωρισμό. Σε περίπτωση πολέμου, όμως, όταν υπάρχουν ελλείψεις βασικών ειδών, οι άνθρωποι ανταλλάσσουν ακόμα και το χρυσάφι αντί πινακίου φακής. Η τιμή του χρυσού πέφτει σε περιόδους ευημερίας, όταν οι μετοχές αποδίδουν καλύτερα.
Από το 1980 μέχρι το 2000 η τιμή του χρυσού ακολουθούσε πτωτική πορεία. Από το 2000 μέχρι σήμερα έχει ανέβει από τα 300 δολάρια η ουγκιά στα 1.900 και έχει καταγράψει την καλύτερη απόδοση. Βέβαια, σε συνθήκες πολέμου οι κυβερνήσεις συνηθίζουν να κατάσχουν τον χρυσό των πολιτών. Γι΄ αυτό η κατοχή μέσω μετοχών ή συμβολαίων ποσοτήτων χρυσού που φυλάσσονται σε τράπεζες και θησαυροφυλάκια δεν εξασφαλίζει τον κάτοχο.
Ακίνητα
Οι τιμές των ακινήτων στην Ελλάδα από το τέλος του πολέμου μέχρι πρόσφατα σκαρφάλωναν συνεχώς. Στην περίοδο της κρίσης, είναι η πρώτη φορά που οι τιμές των ακινήτων δέχονται πιέσεις. Αυτό συμβαίνει γιατί στην Ελλάδα τα τελευταία 10-15 χρόνια ουσιαστικά υπήρξε η δυνατότητα αγοράς ακινήτων μέσω τραπεζικού δανεισμού. Η κρίση δυσκόλεψε την αποπληρωμή των δανείων και, έτσι, πολλοί προτιμούν να πουλήσουν ένα ακίνητο για να σώσουν ένα άλλο.
Οι τιμές των ακινήτων εξαρτώνται από την προσφορά και τη ζήτηση. Η ανάπτυξη δημιουργεί περίσσευμα, που αυξάνει τη ζήτηση για ακίνητα. Η αύξηση της ζήτησης προέρχεται είτε από την αύξηση του πληθυσμού είτε από αγορές ξένων. Επίσης, η υψηλή φορολογία βγάζει πολλά ακίνητα για πώληση, με αποτέλεσμα να πιέζονται οι τιμές. Οι τιμές των ακινήτων θα ανακάμψουν όταν οι κυβερνώντες αντιληφθούν πως η καταστροφή που επιφέρουν οι φόροι είναι μεγαλύτερη από την αύξηση των εσόδων.
Μια πιθανή διάλυση του ευρώ θα έχει επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία και σε πρώτη φάση θα πλήξει τις τιμές των ακινήτων. Σε δεύτερη φάση, πολλοί θα σκεφτούν πως χρήματα που μπορεί να χαθούν είναι καλύτερο να μετατραπούν σε ακίνητα και να περιμένουν για καλύτερες μέρες. Φυσικά, θα περάσουν δεκαετίες μέχρι οι τιμές των ακινήτων να φτάσουν πάλι στα προ κρίσης επίπεδα.
Φορολογικοί παράδεισοι
Οι φορολογικοί παράδεισοι υπάρχουν γιατί τους το επιτρέπουν οι μεγάλες πολιτικές και οικονομικές δυνάμεις. Όσο η κρίση πλήττει τις μεγάλες οικονομίες και η παγκοσμιοποίηση ευνοεί τη φυγή κεφαλαίων και εσόδων σε φορολογικούς παραδείσους, οι κυβερνήσεις των μεγάλων χωρών θα πιέζουν να μειωθεί το φαινόμενο. Ουσιαστικά, οι φορολογικοί παράδεισοι δεν έχουν τίποτα να αντιτάξουν απέναντι σε οικονομικά αντίποινα ή την παρουσία κανονιοφόρων. Η φερεγγυότητά τους στηρίζεται στην ανοχή της διεθνούς κοινότητας.
Οι εξελίξεις στην Κύπρο ενδεχομένως αποτελούν μια προειδοποιητική βολή της διεθνούς κοινότητας προς τα διάφορα «νησιά των θησαυρών». Είναι πιθανό τα προσεχή χρόνια να δούμε μεγάλες ανατροπές και σημαντικές απώλειες περιουσιών, καθώς οι μεγάλες οικονομίες θέλουν τα χρήματα εντός των τραπεζικών τους συστημάτων για να στηρίξουν την ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας.
Ομόλογα
Στον Μεσαίωνα, όταν τα χρέη του βασιλιά ξεπερνούσαν ένα όριο, καλούσε τους δανειστές του και τους αποκεφάλιζε. Έτσι μείωνε το χρέος. Τα τελευταία χρόνια κατέρρευσε ο μύθος της ασφάλειας των κρατικών ομολόγων. Προς το παρόν, οι απώλειες έχουν περιοριστεί στα «κουρέματα» των ελληνικών ομολόγων. Σε συνθήκες διεθνούς αναταραχής, κανείς δεν είναι σε θέση να πει ποιο θα είναι το επόμενο κράτος που θα χρεοκοπήσει. Ακόμα και τα κράτη που μοιάζουν ασφαλή, όταν καταρρέουν άλλα γύρω, με τα οποία είναι διασυνδεδεμένες οι τράπεζες, καταρρέουν και τα ίδια.
Η παραγωγική οικονομία και οι εξαγωγές αποτελούν ισχυρό εχέγγυο αξιοπιστίας, όσο υπάρχουν εισαγωγείς και δανειζόμενοι που πληρώνουν στην ώρα τους. Τα κράτη που διαθέτουν δικό τους νόμισμα δεν κάνουν στάση πληρωμών, τυπώνουν χρήματα. Οι δανειστές αυτών των κρατών έχουν μικρότερες απώλειες και γι΄ αυτό προτιμούν τα ομόλογά τους.
Το πιθανότερο μελλοντικό σενάριο της παρούσας κρίσης χρέους διεθνώς δεν είναι οι στάσεις πληρωμών, αλλά ο πληθωρισμός του χρέους. Δηλαδή, οι ήπιες απώλειες.
Συμπέρασμα
Το συμπέρασμα είναι πως κανένα περιουσιακό στοιχείο δεν είναι απόλυτα ασφαλές σε συνθήκες κρίσης. Αλώβητος μπορεί να βγει κάποιος που θα χρησιμοποιήσει στην κρίση διάφορες μορφές άμυνας με τη σωστή σειρά, η οποία, όμως, δεν είναι δεδομένη.

capital