Είναι μεγαλύτερο το κακό των σωμάτων από το κακό των ψυχών;

 

Κεφάλας Ευστάθιος [Αμφικτύων]

Επειδή, όμως, το κακό υπάρχει διαφορετικά στις ψυχές και διαφορετικά στα σώματα, πρέπει να δούμε ποια είναι η σειρά των κακών, από πού ξεκινά και μέχρι που κατεβαίνει. Είναι άραγε το κακό των ψυχών μεγαλύτερο από το κακό των σωμάτων, ή μήπως το κακό των σωμάτων είναι το έσχατο κακό, ενώ το κακό των ψυχών είναι ασθενέστερο κακό ;
Όσο αφορά το κακό των ψυχών, ένα περιορίζεται μόνο στην ενέργεια, ενώ ένα άλλο κυριεύει τις ψυχές προκαλώντας σε κάποιες ποικίλες θραύσεις των δυνάμεων τους και σε άλλες παράλυση, όπως λεει ο Πλάτων.
[1] Αν, λοιπόν, άλλο είναι το κακό που αποτελεί εμπόδιο μόνο της ενέργειας, άλλο το κακό που φτάνει μέχρη και τη δύναμη και άλλο το κακό που φθείρει την ίδια την ουσία, και αν το πρώτο είναι πάθημα των θείων ψυχών που έρχονται σε επαφή με την γένεση, το δεύτερο των ψυχών που προσλαμβάνουν μια ασθενέστερη φώτιση από τον νου, και το τρίτο των ίδιων των σωμάτων, τότε το πρώτο θα είναι φαινομενικό κακό, το τρίτο θα είναι αληθινό κακό το οποίο περικόπτει την ύπαρξη και τη φύση εκείνου μέσα στο οποίο υπάρχει, ενώ το δεύτερο θα είναι ενδιάμεσο μεταξύ των άλλων δύο, καθώς είναι κακό που επηρεάζει τις δυνάμεις αλλά εκ φύσεως δεν μπορεί να κάνει τίποτα στην ουσία.
[2] Γιατί γενικά αυτό που μπορεί να βλάψει μεγαλύτερα πράγματα είναι μεγαλύτερο κακό. Και η ουσία βρίσκεται πάνω από τη δύναμη, και η δύναμη πάνω από την ενέργεια. Επίσης αυτό που φθείρει την ουσία, καταστρέφει ταυτόχρονα τη δύναμη και την ενέργεια, όπως και αυτό που φθείρει τη δύναμη, καταστρέφει και την ενέργεια. Ο αφανισμός, λοιπόν, της δύναμης και της ενέργειας δεν συνεπάγεται τον αφανισμό της ουσίας, όπως και ο αφανισμός της ενέργειας δεν συνεπάγεται και τον αφανισμός και της δύναμης.
Ή ίσως το κακό που επηρεάζει μόνο την ενέργεια αποτελεί στέρηση και όχι αντίθεση, ενό αυτό που είναι αντίθετο στην δύναμη φθείρει την ενέργεια, και αυτό που είναι αντίθετο στην ουσία φθείρει και την δύναμη και την ενέργεια. Όμως, το μεγαλύτερο κακό είναι αντίθετο στο μεγαλύτερο αγαθό.Επομένως το κακό των ψυχών είναι μεγαλύτερο από το κακό των σωμάτων, όχι όμως όλων των ψυχών αλλά εκείνων των οποίων η δύναμη είναι από τη φύση της φτιαγμένη να επηρεάζεται (γιατί σε εκείνες των οποίων επηρεάζεται μόνο η ενέργεια, το κακό είναι αναστρέψιμο και αποτελεί μόνο μια απουσία της καθολικής τελειότητας και υποβάμιση).
Γιατί το ένα είναι αντίθετο στην αρετή, ενώ το άλλο στα αγαθά του σώματος, και το ένα είναι αντίθετο στην νοητική τάξη ενώ το άλλο στην φυσική τάξη. Όσο λοιπόν είναι ανώτερος ο νους από τη φύση και η νοητική τάξη από τη φυσική τάξη, τόσο στην περίπτωση του κακού το αντίθετο με τον νου θα βρίσκεται υπεράνω του αντιθέτου προς τη φύση. Και αν το αντίθετο προς τη φύση φθείρει την ουσία, ενώ το αντίθετο προς τον νου φθείρει μόνο την δύναμη, γιατί είναι περίεργο ; Γιατί, όταν ένα πράγμα φθείρει την ουσία και ένα άλλο τη δύναμη του ίδιου πράγματος, τότε αυτό που φθείρει την ουσία κάποιου πράγματος είναι περισσότερο κακό.
Όταν όμως το ένα φθείρει την ουσία κάποιου πράγματος και το άλλο τη δύναμη κάποιου άλλου, δεν είναι παράλογο αυτό που φθείρει τη δύναμη να υπερέχει σε κακία, επειδή βρίσκεται πιο μακριά από τη φύση του αγαθού, όπως για παράδειγμα αν η δύναμη ενός πράγματος είναι ανώτερη από την ουσία κάποιου άλλου. Τέτοια είναι η περίπτωση των δυνάμεων της ψυχής, οι οποίες λέγονται ότι γεννούν και σώζουν την σωματική ουσία. Αυτό, λοιπόν, και ο Σωκράτης στην “Πολιτεία” ονομάζει “πάνδεινο” κακό και λέει ότι δεν θα ήταν τέτοιο, αν ήταν “θανατηφόρο”. Γιατί θα οδηγούσε γρήγορα στην ανυπαρξία τις ψυχές που το έχουν.
Και η ανυπαρξία είναι καλύτερη από την κακή ύπαρξη. Γιατί η ανυπαρξία είναι στέρηση του όντως Όντος, ενώ η κακή ύπαρξη είναι στέρηση του Αγαθού. Αυτό δείχνει ότι το σωματικό κακό δεν είναι πιο επίπονο από την κακία της ψυχής. Γιατί το ένα, όταν επιταθεί, καταλήγει στην ανυπαρξία, ενώ το άλλο στην κακή ύπαρξη. Αν, λοιπόν, είναι ορθά τα όσα λέμε, σύμφωνα και με αυτό το επιχείρημα που έχει ειπωθείη ύλη δεν θα είναι το πρωταρχικό κακό.
Γιατί το σώμα, το οποίο βρίσκεται πιο κοντά στην ύλη από ότι οι ψυχές, είναι γεμάτο με μικρότερο κακό. Θα περίμενε, όμως, κανείς ότι αυτό που βρίσκεται πιο μακριά από το αγαθό δεν είναι περισσότερο αγαθ, και ότι αυτό που συμμετέχει περισσότερο στο κακό δεν είναι λιγότερο κακό. Όμως το κακό των ψυχών είναι μεγαλύτερο και το σωματικό μικρότερο, επειδή άλλη είναι η τάξη των ψυχών και άλλη των σωμάτων. Γιατί και από τις ψυχές, όσες κατοικούς ψηλά είναι εντελώς καθαρές, ενώ άλλες οδηγούνται στο κακό μέσω της έλλειψης ενέργειας, και άλλες επιδέχονται την κακία μέχρι και στις δυνάμεις τους.
Και ανάμεσα στα σώματα, άλλα βρίσκονται πάντα σε τάξη, άλλων η ενέργεια και η δύναμη γίνονται κάθε φορά διαφορετικές, και άλλων η ουσία επιδέχεται το κακό. Αυτά, λοιπόν, όσον αφορά την ταξηνόμηση των κακών.
—- Βλ. Πρόκλος «Περί της των κακών υποστάσεων, 39.». —-
De malorum subsistentia 39.1 ` to De malorum subsistentia 39.42 39 Ἐπεὶ δὲ ἄλλως μέν ἐστιν ἐν ψυχαῖς, ἄλλως δὲ ἐν σώμασι———• πότερον τὸ ἐν ψυχαῖς κακὸν μεῖζον τοῦ ἐν σώμασι …; ——— <μείζονι δὲ ἀγαθῷ τὸ μεῖζον κακὸν ἐναντίον• ὥστε> μεῖζον τὸ ἐν ψυχαῖς ἢ ἐν σώμασι κακόν, οὐ πάσαις, ἀλλ᾽ ὅσαις ἡ δύναμις πάσχειν πέφυκε• ὅσαις δὲ ἡ ἐνέργεια μόνον, ἐξίτηλον τὸ κακὸν καὶ ἀπουσία τῆς ὅλης τελειότητος καὶ ὕφεσις μόνον• τὸ μὲν γὰρ ἀρετῇ ἐναντίον, τὸ δὲ τοῖς σώματος ἀγαθοῖς, καὶ τὸ μὲν τῷ κατὰ νοῦν, τὸ δὲ τῷ κατὰ φύσιν. ὅσῳ δὴ οὖν φύσεως ὁ νοῦς καὶ τὸ κατὰ νοῦν τοῦ κατὰ φύσιν κρεῖττον, τοσούτῳ δήπου καὶ τὸ παρὰ νοῦν τοῦ παρὰ φύσιν ἐπέκεινα <πρὸς τὸ κακόν>. εἰ δὲ τὸ μὲν οὐσίας ἐστὶ φθαρτικόν, τὸ δὲ δυνάμεως μόνον, τί θαυμαστόν; ὅταν γὰρ τοῦ αὐτοῦ τὸ μὲν τὴν οὐσίαν, τὸ δὲ τὴν δύναμιν φθείρῃ, τότε μειζόνως κακὸν τὸ τῆς οὐσίας φθαρτικόν• ὅταν δὲ ἄλλου οὐσίαν καὶ ἄλλου δύναμιν, οὐκ ἄτοπον τὸ τῆς δυνάμεως φθαρτικὸν … ὑπερβάλλειν τῷ κακῷ, <οἷον> εἰ τῆς τοῦδε οὐσίας ἡ ἄλλου δύναμις κρείττων, ὡς … αἱ ψυχῆς δυνάμεις <λέγονται> τὴν σωματικὴν οὐσίαν <καὶ γεννᾶν καὶ> σώζειν. <τοῦτο ἄρα καὶ ὁ ἐν Πολιτείᾳ Σωκράτησ> <πάνδεινον> κακὸν <ὀνομάζει> καὶ οὐ τοιοῦτον <εἶναί φησιν>, <εἰ θανάσιμον> ἦν [ Pl. resp. X 6iod 5-6 ]• ταχέως γὰρ ἂν εἰς τὸ μὴ εἶναι περιῆγε τὰς ἐχούσας αὐτὸ ψυχάς. κρεῖττον δὲ τὸ μὴ εἶναι τοῦ κακῶς εἶναι• <τὸ μὲν γάρ ἐστι> τοῦ ὄντος, <τὸ δὲ> τοῦ ἀγαθοῦ στέρησις• ὃ καὶ τὸ σωματικὸν κακὸν οὐκ ἀργαλεώτερον ἀποφαίνει τῆς ἐν ψυχαῖς πονηρίας• τὸ μὲν γὰρ ἐπιτεινόμενον εἰς τὸ μὴ εἶναι τελευτᾷ, τὸ δὲ εἰς τὸ κακῶς εἶναι. ———
[1] Οι θράυσεις των δυνάμεων της ψυχής αναφέρονται στον “Τίμαιο, 43.e” ως κλάσεος, ενώ η παράλυση στον “Φαίδρο, 245.c” ως παύλα. Μάλιστα η κλάσις αναφέρεται στον εντός της ψυχής κύκλο του θατέρου που επιδέχεται διαστρεβλώσεις, ενώ η παύλα αναφέρεται στον εντός της ψυχής κύκλο του ταυτού που επιδέχεται αναστολή της λειτουργίας του.
[2] Τα είδη του κακού
το κακό που αποτελεί εμπόδιο μόνο της ενέργειας : αυτό είναι πάθημα των θείων ψυχών που έρχονται σε επαφή με την γένεση : αυτό είναι φαινομενικό κακό.
το κακό που φτάνει μέχρη και τη δύναμη : αυτό είναι πάθημα των ψυχών που προσλαμβάνουν μια ασθενέστερη φώτιση από τον νου : αυτό είναι κακό που επηρεάζει τις δυνάμεις αλλά εκ φύσεως δεν μπορεί να κάνει τίποτα στην ουσία.
το κακό που φθείρει την ίδια την ουσία : αυτό είναι πάθημα των σωμάτων : αυτό είναι αληθινό κακό το οποίο περικόπτει την ύπαρξη και τη φύση εκείνου μέσα στο οποίο υπάρχει.