Θεάγης Πυθαγόρειος : Περί αρετής.

 

Οι αρχές τού συνόλου τής αρετής είναι τρεις: η γνώση, η δύναμη και η προαίρεση. Η γνώση είναι σαν την όραση, με την οποία εξετάζουμε και κρίνουμε τα πράγματα, η δύναμη είναι σαν μία σωματική αλκή, με την οποία υπομένουμε και εμμένουμε στα πράγματα, και η προαίρεση είναι κάτι σαν χέρια τής ψυχής, με τα οποία ορμούμε και...
αρπάζουμε τα πράγματα. Ο διάκοσμος, πάλι, τής ψυχής έχει ως εξής: το πρώτο στοιχείο της είναι το λογικό, το δεύτερο το συναίσθημα, το τρίτο η επιθυμία. Το λογικό, λοιπόν, επικρατεί στην γνώση, το συναίσθημα επικρατεί στο πάθος, και η επιθυμία είναι αυτή που επικρατεί στο επιθυμητικό είδος. Όταν αυτά τα τρία στοιχεία γίνουν ένα, μόλις δεχτούν την συναρμογή, τότε η αρετή και η ομόνοια γεννιούνται στην ψυχή.
Όταν επαναστατούν και το ένα αποσπάται από το άλλο, τότε στην ψυχή γεννιέται η κακία και η ασυμφωνία. Όταν, πάλι, το λογικό επικρατεί στα άλογα μέρη τής ψυχής, τότε γεννιέται η καρτερία και η εγκράτεια, η καρτερία στην αντιμετώπιση των καταπονήσεων, η εγκράτεια στην αντιμετώπιση των ηδονών.
Όταν τα άλογα μέρη τής ψυχής επικρατούν στο λογικό, τότε γεννιέται η μαλθακότητα και η ακράτεια, η μαλθακότητα στην αποφυγή των καταπονήσεων, η ακράτεια στην ήττα μας από τις ηδονές. Όταν εξουσιάζει το καλύτερο μέρος τής ψυχής, ενώ εξουσιάζεται το χειρότερο, και ηγείται το πρώτο και έπεται το δεύτερο, ενώ αμφότερα συναινούν και ομονοούν μεταξύ τους, τότε σε όλη την ψυχή γεννιέται η αρετή και η πλήρης αγαθότητα. Όταν, πάλι, το επιθυμητικό μέρος τής ψυχής ακολουθεί το λογικό, γεννιέται η σωφροσύνη.
Όταν το συναισθηματικό ακολουθεί το λογικό, γεννιέται η ανδρεία. Όταν όλα τα μέρη τής ψυχής ακολουθούν το λογικό, γεννιέται η δικαιοσύνη, επειδή αυτή είναι που διαχωρίζει μεταξύ τους όλες τις κακίες και τις αρετές τής ψυχής. Είναι, λοιπόν, η δικαιοσύνη σαν ένα σύστημα συναρμογής των μερών τής ψυχής, και τέλεια αρετή και πανυπέρτατη, επειδή τα πάντα είναι μέσα της, ενώ τ’ άλλα αγαθά τής ψυχής δεν υφίστανται χωρίς αυτήν, γι’ αυτό και η δικαιοσύνη κατέχει μεγάλη εξουσία και μέσα στους Θεούς και μέσα στους ανθρώπους.
Αυτή εδώ η αρετή, λοιπόν, συνέχει και την θεϊκή και την ανθρώπινη κοινωνία τού όλου και τού σύμπαντος. Μεταξύ των ουράνιων Θεών ονομάζεται θέμις, και μεταξύ των χθόνιων Θεών δίκη, και μεταξύ των ανθρώπων νόμος. Αυτά είναι σημεία και σύμβολα τού ότι η δικαιοσύνη είναι πανυπέρτατη αρετή, αλλά και διαφορετικά διαπιστώνεται ο λόγος, από τα παρακάτω. Όταν, δηλαδή, ο νους τής ψυχής αστοχεί, αυτή η κατάσταση ονομάζεται αφροσύνη. Όταν αστοχεί το συναίσθημα, θρασύτητα ή δειλία. Όταν αστοχεί η επιθυμία, ακράτεια. Όταν, πάλι, ο νους αστοχεί κατ’ έλλειψη, η κατάσταση ονομάζεται αφροσύνη.
Όταν αστοχεί καθ’ υπερβολή, πανουργία. Όταν το συναίσθημα αστοχεί κατ’ έλλειψη, δειλία. Όταν αστοχεί καθ’ υπερβολή, θράσος. Όταν η επιθυμία αστοχεί κατ’ έλλειψη, μισηδονία. Όταν αστοχεί καθ’ υπερβολή, ακολασία. Η συνολική συναρμογή, πάλι, που δεν γίνεται κατά την ορθή αναλογία, ονομάζεται κακία. Όταν αυτή δεν συμβαίνει εξαιτίας κάποιου λόγου, καλείται αβελτηρία. Όταν συμβαίνει εξαιτίας τού φόβου, δειλία. Όταν συμβαίνει εξαιτίας τής ηδονής, ακολασία.
Όταν συμβαίνει εξαιτίας τού κέρδους, αδικία. Όταν η ψυχή συντάσσεται κατά την ορθή αναλογία ως προς την εξέταση και την κρίση, αυτή η κατάσταση καλείται φρόνηση. Όταν αυτό συμβαίνει ως προς την αντιμετώπιση […] των ηδονών, σωφροσύνη. Όταν συμβαίνει ως προς την αποτροπή από το κέρδος και από την βλάβη σε βάρος τού πλησίον, δικαιοσύνη. Η σύνταξη τής ψυχής κατά την ορθή αναλογία και η παράβαση τής ορθής αναλογίας είναι – αντίστοιχα – κατεύθυνση προς το σωστό και απόκλιση από το σωστό. Το σωστό, πάλι, είναι αυτό που πρέπει να είναι. Δεν απαιτεί ούτε αφαίρεση ούτε πρόσθεση, διότι είναι αυτό που πρέπει να είναι. Τού μη σωστού τα είδη είναι δύο: η υπερβολή και η έλλειψη.
Υπερβολή είναι το περισσότερο από το σωστό, και έλλειψη το λιγότερο, ενώ αρετή είναι η κατοχή τού σωστού, και γι’ αυτό είναι ευθέως και ακρότητα και μεσότητα. Ακρότητα, γιατί συνδέεται με το σωστό, και μεσότητα, γιατί βρίσκεται μεταξύ τής υπερβολής και τής έλλειψης. Έτσι, λοιπόν, τυγχάνουν και μεσότητες και ακρότητες. Μεσότητες, γιατί πέφτουν μεταξύ τής υπερβολής και τής έλλειψης. Ακρότητες, γιατί δεν απαιτούν ούτε πρόσθεση ούτε αφαίρεση, επειδή τούτα είναι αυτά που πρέπει να είναι.
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΒΑΙΟΣ Εκλογές, Αποφθέγματα, Υποθήκες Βιβλίο Τρίτο Κεφάλαιο Πρώτο