Ο Πέτρος Κασιμάτης στη φυλακή του Υψηλάντη στα Καρπάθια (Για πρώτη φορά μετά από 200 χρόνια, Έλληνας στο κελί του Υψηλάντη στα Καρπάθια!)

 

Ο Πέτρος Κασιμάτης στη φυλακή του Αλ. Υψηλάντη, Μουκάτσεβο, Ουκρανία

Αποστολή: Πέτρος Κασιμάτης
Ο χρόνος είναι αλλιώτικος καθώς διασχίζω τον ορεινό όγκο των Καρπαθίων. Περνώ χωριά που τ’ όνομα τους δεν θα το συγκρατήσω ποτέ. Περνώ ποταμούς, χιονισμένα τοπία, σκιερά δάση. Η υγρασία κατοικεί στα κόκκαλα αυτών που διασχίζουν τις πλαγιές. Η παγωνιά παρέα με την ομίχλη. Ακούμε τους λύκους. Για λύκους «μιλάνε» και τα ίχνη της ιστορίας. Δεν έχει περάσει από δω ποτέ Έλληνας δημοσιογράφος. Σε ένα μέρος που ξετυλίχθηκε πλούσια η Ελληνική ιστορία. Που την αγνοούμε. Και που μας αγνοεί και αυτή. Ας αφήσουμε όμως τα μεταφυσικά…

Από το κάστρο – κολαστήριο του Υψηλάντη με θέα την πόλη.

Σε έναν τόπο μυστηριώδη και μαγικό, μακριά απ’ τα τουριστικά στίφη και τους Γιαπωνέζους με τις ντίτζιταλ κάμερες, εδώ ξετυλίγεται μια απόκοσμη αποκάλυψη.
Σε αυτή τη γωνιά των Καρπαθίων, στο έδαφος της σημερινής Δ. Ουκρανίας που στους προηγούμενους αιώνες ήταν η επικράτεια της μεγάλης Αυστροουγρικής αυτοκρατορίας, εντοπίστηκε με ακρίβεια μόλις πρόσφατα (γιατί σαν ιστορικό γεγονός ήταν καταγεγραμμένο) η φυλακή του Αλ. Υψηλάντη. Του αρχηγού της Φιλικής Εταιρίας που μετά το Δραγατσάνι οδηγήθηκε στην προδοσία απ’ τους Αυστριακούς του Μέττερνιχ και κλείστηκε στα πιο σκληρά κάτεργα της εποχής.

Ο Αλ. Υψηλάντης ονειρευόταν μια ελεύθερη Ελλάδα. Κι ότι η επανάσταση αρχίζοντας απ’ τη Μολδοβλαχία και τα χιονισμένα Καρπάθια ίσως έδινε το πολυπόθητο όνειρο στους Ρωμιούς. Ο χρόνος σεβάστηκε το όνειρο του κι έμαθε μέσα σε αυτά τα παγωμένα κάτεργα πως η θυσία του δεν πήγε χαμένη.

Ο χώρος όπου προαυλίζονταν οι Έλληνες αιχμάλωτοι αυστηρά από τις 10 μέχρι τις 12 το βράδυ.

Φυσάει ένας άνεμος δυστυχίας στο Μουγκάτσεβο. Μπορεί η μικρή πόλη των 78.000 κατοίκων στην πιο απομονωμένη περιοχή των Καρπαθίων να δίνει το δείγμα γραφής της με τα παραδοσιακά καλντερίμια, το γοτθικό ρυθμό των εκκλησιών να υποκλίνεται στην Αναγέννηση, τις χαρακτηριστικές φιγούρες των γυναικών που «παίζουν» με τις φωτιές και τα πυροτεχνήματα θέλοντας να κρατήσουν ζωντανή την πόλη, αυτή είναι μια πρώτη ανάγνωση. Η δεύτερη ανάγνωση είναι τα καρέ απ’ την ταινία «Άφεριμ» που τιμήθηκε φέτος με την Αργυρή Άρκτο στις Κάνες.  Ασπρόμαυρο τοπίο, βογιάροι, σκλάβοι, πολεμιστές, σκληρή ζωή σε κάστρα, αγροικίες σε σκηνικό απαράμιλου τοπίου.
Αυτές τις εικόνες τις αντικρύσαμε καθώς το αεροπλάνο της Ukrainian Airlines πετούσε σε χαμηλό ύψος πάνω από την ουκρανική ύπαιθρο. Μπορούσες να διακρίνεις τα χαμένα χωριά, τις απομακρυσμένες πολίχνες, εκεί που έσβηνε η οροσειρά των Καρπαθίων. Μπορεί αυτή η μικρή πόλη, το Μουκάτσεβο να θέλει να ζει αυθεντικά στον 18^ο αιώνα, αλλά εμείς επιμείναμε, ιχνηλατώντας την αιχμαλωσία του εθνεγέρτη στην επανάσταση του 1821.

Το κελί της απομόνωσης του Εθνεγέρτη Αλ. Υψηλάντη.

Ο ήλιος λόγχιζε το κάστρο-φυλακή όταν φθάσαμε –το περίφημο φρούριο Μούνκατς που επί 103 χρόνια φυλάκισε εντός του 20.000 επαναστάτες, τυχοδιώκτες, ποινικούς, ήρωες και πρωταγωνιστές της ιστορίας των προηγούμενων αιώνων. Είμασταν οι πρώτοι Έλληνες δημοσιογράφοι ύστερα από 195 χρόνια που έφθαναν εδώ για να καταγράψουν άγνωστα ντοκουμέντα. Από το καλοκαίρι του 1821 που οδηγήθηκε εδώ στο κελί της απομόνωσης ο αρχηγός της Φιλικής Εταιρίας, η ιστορία δεν δημοσιοποίησε και πολλά συναρπαστικά της κεφάλαια γι’ αυτόν τον αγωνιστή της ελευθερίας της πατρίδας.  Μαζί με τα αδέλφια  και τους συντρόφους του υπέμειναν τα πάνδεινα σε αυτό το κολαστήριο.
Περάσαμε την τάφρο, ανεβήκαμε στο λόφο. Ο αρχίατρος του φρουρίου-φυλακής ο Κριστιάν Μπρυκ έγραφε στις απόρρητες επιστολές του προς τον Μέτερνιχ πως η υγεία του υψηλού κρατούμενου επιβαρύνεται λόγω της ελώδους περιοχής. Ρωτάμε τον διευθυντή του φρουρίου Μούνκατς και (απίστευτο) μας δείχνει –σήμερα- τα έλη γύρω από την τάφρο… Εδώ ρέει αργά σχηματίζοντας έλη ο ποταμός Λαζορίτσα.

Σήμερα στο ίδιο κελί αναπαριστούν τον μαρτυρικό εγκλεισμό των κρατουμένων.

Το κελί της απομόνωσης του Αλ. Υψηλάντη ήταν χαμηλό με πέτρινους υγρούς τοίχους, χωρίς παράθυρα με μια τρύπα στην οροφή του κελιού για να μπαίνει ο παγωμένος αέρας. Στους καλούς μήνες έβλεπε κανείς την 7μελη ομάδα των Ελλήνων να κατεβαίνουν  έξω από το φρούριο κι οι στρατιώτες να τους οδηγούν  μέχρι τις παρυφές της πολίχνης. Μετά τα μέτρα έγιναν σκληρότερα, ο  προαυλισμός έγινε πλέον  από τις 10 έως τις 12 το βράδυ όταν οι άλλοι ξένοι κρατούμενοι βρίσκονταν ήδη στα κελιά τους μόνο και μόνο για να μην έρχονται σε επαφή οι Έλληνες επαναστάτες με άλλους, κάτι που δεν το επιθυμούσε η Ιερά Συμμαχία του Μέττερνιχ…».

Μια τρύπα που έμενε πάντα ανοιχτή για να μπαίνει το λιγοστό φως στο κελί.

Τρία χρόνια μαρτύρησε στα κάτεργα του Μούνκατς ο Αλέξανδρος Υψηλάντης. Η πρόταση μας να παραχωρηθεί αίθουσα Υψηλάντη στο φρούριο-(σήμερα μουσείο) και να εκτεθούν ντοκουμέντα, φωτογραφίες, σκίτσα, έγγραφα αλλά και πιθανά αντικείμενα που έχουν σχέση με τον Εθνεγέρτη και που το ιστορικό τους μέρος δεν έχει ακόμη αποκαλυφθεί, καθώς ο Υψηλάντης για να κάνει ευκολότερη τη ζωή των συντρόφων του και να μην οδηγηθούν στο θάνατο είχε υπογράψει να μην δημοσιοποιηθούν τα του εγκλεισμού του και γι’ αυτό του είχαν προσδώσει και παραπλανητικό όνομα (ήταν φυλακισμένος ως βαρόνος Σόνχαρτ).
Μάλιστα, μετά από προσπάθειες του αδελφού του Δημ. Υψηλάντη-που ήταν  αρχιστράτηγος του Αγώνα στην Ελλάδα- έγινε προσπάθεια προκειμένου να αποδράσει!!! Όμως, ο Υψηλάντης αρνήθηκε υπακούοντας στον δικό του κώδικα τιμής καθώς είχε δώσει το λόγο του στους δημίους του ότι δεν θα αποπειραθεί να αποδράσει. Επίσης γιατί δεν ήθελε να αφεθούν στην τύχη τους (και σίγουρα στο εκτελεστικό απόσπασμα) οι σύντροφοι του.

Με τον διευθυντή του κάστρου-μουσείου Μ. Πελέκανιτς «Έχει ενδιαφέρον η πρότασή σας για δημιουργία αίθουσας Υψηλάντη στο κελί του ήρωα».

Το Fermor.gr κατέγραψε και τις προσπάθειες της Ουγγρικής κυβέρνησης να αποδώσει τιμές σε έναν επιφανή επαναστάτη της χώρας, διαθέτοντας μια ολόκληρη αίθουσα στο κάστρο με εκθέματα, φωτογραφίες, ντοκουμέντα, με το κρεβάτι όπου αναπαυόταν και τα βιβλία εποχής που διάβαζε. Θα μπορούσε να γίνει το ίδιο και για τον Υψηλάντη; Ρωτήσαμε τον Διευθυντή του Μουσείου στο φρούριο Μούνκατς Μιχαήλ Μπελεκάνιτς. «Και βέβαια θα ήταν εφικτό και θα κατέφθαναν επισκέπτες από την Ελλάδα αλλά και από την περιοχή της Μαριούπολης Ουκρανίας  όπου ζουν 150.000 Ελληνικής καταγωγής. Με λίγα έξοδα κρατικής η ιδιωτικής πρωτοβουλίας η φυλακή του αρχηγού της Ελληνικής Επανάστασης θα μπορούσε να γίνει ένα σπουδαίο στασίδι για τη διάδοση της μεγάλης  και ένδοξης ιστορίας σας…».

Προσωπικά αντικείμενα, έγγραφα, βιβλία, σφραγίδες και μελανοδοχεία, όλα αυτά που χρησιμοποιούσε ο ήρωας της Ουγγαρίας Kazinczy που ήταν έγκλειστος και αυτός στο κάστρο Μούγκατς.

Ξανά στο 1821 και στα τρία σκληρά χρόνια του εγκλεισμού. Μια μικρή δέσμη φωτός έδινε την αίσθηση ότι υπάρχει κι ο πάνω κόσμος ενώ οι βαρείς χειμώνες συμπλήρωναν το σκηνικό μιας σκληρής κι απάνθρωπης διαβίωσης. Ο Υψηλάντης είχε χάσει το δεξί του χέρι από κανονιοβολισμό στη μάχη του Κουλμ πολεμώντας ως αξιωματικός του Τσάρου στους Ναπολεόντειους πολέμους. Το κομμένο χέρι απ’ τον αγκώνα αιμορραγούσε αλλά είχε και προβλήματα σοβαρά με την καρδιά του καθώς και άγνωστες για την εποχή παθήσεις των εντέρων του. Όπως μας τόνισε ο καθηγητής Κόσινιετς Οτοκάρ «στην αρχή τους πρώτους μήνες με ισχυρή στρατιωτική συνοδεία άφηναν την ομάδα των Ελλήνων αιχμαλώτων να κατεβαίνουν απ’ το φρούριο μέχρι τις παρυφές της πόλης κι ήταν μια ανάσα αυτό για τους ανθρώπους του Υψηλάντη. Ο διοικητής του κάστρου συνταγματάρχης Μπέλοβιτς ηλικιωμένος αξιωματικός δεν άντεχε αυτή την κατάβαση- ανάβαση στο λόφο και διέταξε τον εγκλεισμό τους στα περιορισμένα όρια του κάστρου…».

Ενδυμασίες της εποχής του 18ου αι. κοσμούν τις διάφορες αίθουσες των υψηλών αιχμαλώτων της φυλακής.

Το Fermor.gr αναζητώντας στοιχεία από μια σπάνια βιβλιογραφία ανακάλυψε με πολλές λεπτομέρειες πως επιχειρήθηκε δυο φορές το 1822 και το 1823 να φθάσουν στον Υψηλάντη μηνύματα για τη δική του απόδραση από το κολαστήριο. Τα αρχεία της Βιέννης φυσικά δεν αναφέρουν κάτι τέτοιο αφού απόδραση τελικά δεν έγινε κι αυτό γιατί ο Εθνεγέρτης αρνήθηκε κατηγορηματικά μη θέλοντας να αφήσει στο έλεος της τιμωρίας τους συντρόφους του και τα τρία του αδέλφια. Αλλά όπως τονίσαμε δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς σύμφωνα με τις αρχές του: Είχε δώσει το λόγο της στρατιωτικής του τιμής ότι δεν πρόκειται να αποδράσει!!!…
Αγγίζουμε τη σκληρή πέτρα. Τον υγρό τοίχο. Τον φεγγίτη του κελιού που μπαίνει ένα ίχνος από ελάχιστο φως. Γαλάζιο φως σε μορφή δέσμης, γιατί παραδόξως έχει ηλιοφάνεια στο Μουκάτσεβο αυτές τις ημέρες. Δεν χιονίζει, παρά το βαρύ κρύο. Αγγίζουμε τις ίδιες πέτρες του κελιού, την τοξωτή καμάρα στο κέντρο, τα σκαλοπάτια  που οδηγούν στην άβυσσο. Βγαίνουμε έξω απ’ την τάφρο του φρουρίου. Επικοινωνούμε με τον πρώην Αντιπρόεδρο της Βουλής Γ. Σούρλα που έχει ασχοληθεί με τον Υψηλάντη όσο κανείς. «Είμαι κι εγώ ρεπόρτερ –λέει- έπρεπε να με πάρετε μαζί σας στην αποστολή του Fermor”. Του λέμε τα σχέδια για να γίνει μια αίθουσα Υψηλάντη στον ίδιο χώρο του κολαστηρίου που κρατήθηκε δεσμώτης. Συμφωνεί απόλυτα και σχεδιάζει…

Ο Πέτρος Κασιμάτης στη δυτική πτέρυγα του φρουρίου. Είναι η πρώτη δημοσιογραφική αποστολή 195 χρόνια μετά την Ελληνική Επανάσταση στα κάτεργα του Μούγκατς.

Πως τα φέρνει ο καιρός… Εκεί που βασανίστηκε ο Υψηλάντης εκεί και η δόξα του! Ο Εθνεγέρτης ονειρεύτηκε την απελευθέρωση κι η θυσία του δεν πήγε χαμένη.
Τελικά ο χρόνος πάντα σέβεται αυτόν που ονειρεύεται…